Η ακοή της μουσικής είναι μια από τις πιο συναρπαστικές εμπειρίες για τον άνθρωπο. Η μουσική δεν έχει καμία λειτουργική ομοιότητα με άλλα ανταμειβόμενα ερεθίσματα και δεν έχει αποδειχτεί κάποια βιολογική της αξία. Και όμως ο άνθρωπος συνεχίζει να ακούει μουσική, ας πούμε, μόνο και μόνο, για ευχαρίστηση. Τι μας δίνει άραγε η μουσική;
Γιατί λοιπόν αυτό το φαινομενικό άσκοπο “πράγμα” – μια απλή ακολουθία ήχων – προσφέρει αξία στον άνθρωπο;
Η μουσική κατατάσσεται σταθερά ανάμεσα στα δέκα κορυφαία πράγματα που τα άτομα βρίσκουν εξαιρετικά ευχάριστα1, είναι πανταχού παρόν και παίζει σημαντικό ρόλο στις ζωές των περισσότερων ανθρώπων.
Οι πιο σημαντικές γιορτές σε όλες τις κοινωνίες συνοδεύονται από μουσική. Η κύρια λειτουργία της σε κοινωνικό επίπεδο είναι η κοινωνική συνοχή, η οποία εξυπηρετεί την ένωση και το ‘ανήκειν’ σε ένα έθνος ή μία ομάδα, και προσφέρει ατομικά την ευχαρίστηση του αισθήματος ‘υπάρχω’. Αυτό, το επιτυγχάνεται ξυπνώντας μια όμοια ψυχική-συναισθηματική κατάσταση η οποία προσδιορίζει, ενθαρρύνει ή ηρεμεί.
Ένα άλλο, εξίσου σημαντικό, παράδειγμα της σχέσης που έχει ο άνθρωπος με την μουσική εκφράζεται μέσω του συναισθηματικού δεσμού μητέρας-παιδιού. Η φωνή, η μουσική και το τραγούδι της μητέρας ρυθμίζει τη διάθεση ενός μωρού καθώς ένας βρέφος ανταποκρίνεται πολύ νωρίς σε ρυθμούς και αρμονίες και αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις ηχητικές συχνότητες από την 19η εβδομάδα της κύησης.
Η εμπειρία και η άποψη ότι οι ευχάριστες πτυχές της μουσικής ακρόασης σχετίζονται με μια αλλαγή στη συναισθηματική κατάσταση απασχολούν την ερευνητική κοινότητα από καιρού. Έρευνες κατευθύνονται όλο και περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση με την ελπίδα να βρεθούν απαντήσεις για την λειτουργία του εγκεφάλου, την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, με την προσδοκία να εμφανιστούν λύσεις για την αντιμετώπιση και πρόληψη ασθενειών που σχετίζονται με το νευρικό σύστημα.
Η ορμόνη της ευτυχίας
Ακούγοντας μία ακολουθία από νότες, ο νους αυτόματα «προβλέπει» και αξιολογεί αν η νότα που ακολουθεί είναι αυτή που περιμένει. Αν δεν έρθει απορρίπτει «ενστικτωδώς» αυτό που ακούει. Μπορεί να απογοητευτεί ακόμη και να θυμώσει. Αντίθετα, αν ικανοποιηθεί, ελευθερώνεται ντοπαμίνη, πρώτα, στην διάρκεια της έντασης της συγχορδίας και μετά, στην κατάληξη. Η ντοπαμίνη σχετίζεται με την κινητοποίηση και την εγρήγορση όπως επίσης με τον οραματισμό και την υλοποίηση πράξεων με σκοπό. Δρα ως νευροδιαβιβαστής στις λειτουργίες του εγκέφαλου ώστε να επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα μεταξύ τους. Στον άνθρωπο έχουν βρεθεί πέντε υποδοχείς ντοπαμίνης στις οποίες δρουν επίσης, τόσο, οι ναρκωτικές ουσίες, όσο, και ο καφές. Όπως θα δούμε παρακάτω, οι τελευταίες επιστημονικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η μουσική όχι μόνο ενεργοποιεί την ορμόνη της ευτυχίας αλλά υποστηρίζει και δημιουργεί συνθήκες ανάπλασης του εγκεφάλου προσφέροντας στον άνθρωπο την λεγόμενη ψυχική αμοιβή. Ηρεμία, ψυχική ανάταση … και κίνητρο για ιδέες και πράξεις.
Αισθανόμαστε με τα αυτιά
Το περιφερικό νευρικό σύστημα (κινησιολογικό) και το ακουστικό είναι στενά συνδεδεμένα όπως γνωρίζουμε εμπειρικά από το χορό με την μουσική. Το σώμα αντιδρά ακούσια, είτε ολόκληρο είτε επιμέρους, όταν ακούει μουσική που είναι ευχάριστη. Τα δύο συστήματα είναι λεπτά συντονισμένα, όπως αναφέρουν έρευνες που πραγματοποιούνται στο ινστιτούτο BRAMS από τον ερευνητή Dr.Robert J. Zatorre2 και αποδεικνύουν την επιρροή που έχει η μουσική στην ψυχική κατάσταση του ανθρώπου. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι για να επιτευχθεί αυτός ο συντονισμός συμβαίνουν αλλαγές τόσο στην λειτουργία όσο στην ανατομία του εγκεφάλου με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες νευρικές συνδέσεις. Η ικανότητα του νευρικού συστήματος να αλλάξει δομή ανάλογα με τις ανάγκες του, χαρακτηρίζεται ως Πλαστικότητα του Εγκεφάλου. Μάλιστα περιγράφεται ποιητικά ότι ολόκληρος ο εγκέφαλος συμμετέχει και «τραγουδά» όταν ακούμε μουσική.
Στην συγκεκριμένη μελέτη διερευνήθηκε κατά πόσο υπάρχει σχέση μεταξύ της αύξησης της ευχαρίστησης και των φυσιολογικών δεικτών συναισθηματικής διέγερσης. Επίσης, στην έρευνα συμπεριλαμβάνονται τα αποτελέσματα των μεταβολών στον καρδιακό ρυθμό, στην αναπνοή, στην ηλεκτροδερματική δραστηριότητα, στη θερμοκρασία του σώματος και στον όγκο παλμού του αίματος. Κατά τη διάρκεια της μουσικής ακρόασης καταγράφτηκαν σε πραγματικό χρόνο, τόσο οι υποκειμενικές συναισθηματικές καταστάσεις, όσο και οι δραστηριότητες του συμπαθητικού νευρικού συστήματος – ένα αντικειμενικό μέτρο συναισθηματικής διέγερσης.
Η διέγερση των νευρώνων κινητοποιεί τον άνθρωπο να πράττει
Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν μια ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ του επίπεδου έντασης της ευχαρίστησης και της συναισθηματικής διέγερσης. Το γεγονός αυτό σημειώνεται ως σημαντικό διότι τα άτομα που έζησαν την ευχαρίστηση και παρουσίασαν σημαντική αύξηση της συναισθηματικής διέγερσης, το βίωναν χωρίς να υπάρχει υποσχόμενη ανταμοιβή ή να έχουν συγκεκριμένο στόχο την κατάσταση συναισθηματικής αυτό-επιβράβευσης.
Όσο και αν εκ πρώτης όψεως φαίνεται αντιφατικό, ακόμη και αν η μουσική είναι χαλαρωτική, μπορεί να φέρνει στον άνθρωπο μια συναισθηματική διέγερση, έχοντας επίπτωση στην διάθεση και στην αντίδραση των φυσικών δεικτών του σώματος.
Έχει ιδιαίτερη σημασία το δεδομένο της άμεσης σχέσης μεταξύ ευχαρίστησης και ανταμοιβής καθώς τέτοιες έντονες καταστάσεις ευχαρίστησης προκαλούνται συνήθως από ερεθίσματα τα οποία έχουν πραγματική αξία για τον άνθρωπο, όπως, η οργάνωση, η τάξη, η ανταμοιβή συναισθηματικής ή υλικής μορφής, ή οτιδήποτε μπορεί να εξυπηρετεί την επιβίωση.
Από την ακοή στην πράξη
Έχοντας υπόψη τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών μπορούμε να κάνουμε χρήση της μουσικής πιο στοχευμένα. Διαλέγοντας μουσική που μας δίνει ευχαρίστηση και παίρνοντας πιο συστηματικά χρόνο για τον εαυτό μας «ακούγοντας», ώστε να ζήσουμε την μουσική με όλες τις αισθήσεις και …
όσο ακούμε την μουσική, στην κορύφωση της διέγερσης, να οραματιστούμε ιδέες και αλλαγές στην ζωή μας. Έτσι, μπορούμε να ενεργοποιήσουμε το ένστικτο ζωής και τα ζητούμενα που έχουμε ανάγκη να πραγματοποιούνται!
Πηγές:
1 Dube L, Lebel J (2003) The categorical structure of pleasure. Cognition and Emotion 17: 263–297. L. DubeJ. Lebel2003 The categorical structure of pleasure. Cognition and Emotion17263297
2 Dr. Robert J. Zatorre, Montreal Neurological Institute BRAMS – International Laboratory for Brain, Music and Sound Research, https://www.brams.org/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1061088/
http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0007487#s3